Fosado

Fosado's molen ligt langs de Río Lanata en is gemakkelijk te vinden. Neem de weg van L'Ainsa naar Campo en na een twaalftal kilometer kom je aan de afslag naar Fosado waar je de wagen kwijt kan. De molen ligt op enkele passen.

Foto's: 21.XII.1998, 01.I.2011, 02.III.2012

(1) Molino de Fosado met Río Nata — 2012

De molen van Fosado is een vrij grote constructie bestaande uit een graanmolen, een electrische centrale, opslagruimte en de woonkwartieren van de molenaar.

In de tijd tussen onze bezoeken is de situatie er niet op verbeterd. In 1998 waren sommige delen van de graanmolen nog wel te redden (5, 7, 8), maar zijn nu verloren (6). Heden ten dage is de molen een lege schaal met alleen de muren rechtop.

In het middelste en hoogste deel (1, 2) van het gebouw bevinden de graanmolen en, op de verdieping, de woonst. De ingang is het lage, vooruitstekende stuk (2) van de constructie en wordt geflankeerd door halve stenen (3, 4).

De sectie rechts (1) bevat de centrale met zijn eigen deur. Daar binnen dringen is onmogelijk en ook nutteloos want de zaak is toch leeg.

(2) De ingang

Eens binnen, vallen direct de trappen (9) op die naar daar de woonst leiden. Wees voorzichtig en weet dat het veiliger is om de toestand te bekijken vanaf de achterkant van het gebouw buiten door het dak. De vloeren zijn neergevallen sinds ons eerste bezoek (10, 11) en hebben de installaties beneden verpletterd (6).

De werkvloer bevindt zich rechts en ligt enkele treetjes boven de ingang. Ik zei het al: er is niets meer te bekijken (6).

(3) Steenhelften flankeren de entree

(4) Op rust gestelde loper

(5) Steenkast en trechter — 1998

(6) Steenkist — 2011

(7) Steenkast en uitlaat

(8)

(9) Trap naar de woonst

(10) Woning in 1998

(11) Woning in 2011

De electrische centrale is muy ruinoso en het is onmogelijk om er langs de normale weg in te komen. Maar dit deel heeft een aparte afvoer (1) en zo zijn we toch naar binnen kunnen kruipen (12, 13).

De installatie is ontmanteld en afgevoerd. Aan de buizen kunnen we zien dat de centrale met een turbine was uitgerust. Er zitten ook nog enkele isolatoren verspreid op de muren buiten.

(12) — 1998

(13) — 1998

(14) Mond van de cárcavo — 1998

Oude kaarten van het Instituto Geográfico Nacional (serie MTN50, vel 212) vertellen van een uitgebreid net:

De kaart van 1936 toont lijnen naar Arro, Fosado, Fuendecampo, Atiart, Samper, San Juan de Toledo en een groepje huizen zonder naam, maar op een plek die nu Lacabezonada is.
Op de kaart van 1952 is het netwerk uitgebreid naar Charo, Luján, La Lueza (hedendaags Alueza) en Tierrantona!

(15) Vreemde doorgang

Als je foto 1 zorgvuldig bekijkt zie je dat beide functionele delen niet tegen elkaar aan leunen.

Maar op het hoogste niveau — moeilijk te bereiken — tussen beide gebouwen, bevindt zich een vreemd stukje metselwerk. Het lijkt op een oven of een soort vergaarbak en ernaast loopt er een doorgang (15) naar de centrale. De helling is bijzonder steil; dit kan niet voor mensen bedoeld zijn. Maar dan, wat is het dan wel?

(16) Embalse

Hoe het juist zit met de waterwerken van Fosado's molen is niet helemaal duidelijk. Ik vond geen verbinding met de Lanata rivier, maar het is verleidelijk om aan te nemen dat er een kanaal moet geweest zijn tussen de molen en de dam een eind stroomopwaarts (18). Nu wordt de embalse alleen gevoed door een klein beekje achter de molen. Dat kan nooit genoeg geweest zijn voor een generator die zo'n groot netwerk moest bedienen; zelfs vroeger niet met slechts één peertje per huis.

De balsa (zowat 15m lang) ligt tussen aarden wallen. De stenen wanden die naar de saetín (inlaat) leiden zijn zorgvuldig geplaatst en reiken 4 tot 5 m hoog (16).

De cárcavo (17) is zeer diep en ruim met een stevig dak gemaakt uit fijn metselwerk dicht bij de uitgang (14). Er zijn twee rodetes naast elkaar en vanzelfsprekend ook twee botanas met tajadera (inlaatpijpen met kleppen). Doorgaans hefet elk wiel zijn eigen cárcavo (bv. Sarvisé), of zelfs als er plaats is voor twee, is er maar één gemonteerd (bv. Javierre de Olsón, Mondot).

Merk op dat de wielen in tegengestelde zin draaien.