Agüero

Agüero is een dorp in de Hoya de Huesca streek en ligt ongeveer 50 km ten noordwesten van Huesca, de provinciehoofdstad. Uit Huesca de hoofdweg nemen naar Ayerbe (A-132) en dan door richting Pamplona. Na een tijd vind je Agüero en zijn Iglesia de Santiago naar links aangeduid. Blijf op de smalle hoofdader tot je de brug met bushalte bereikt net onder het dorp. Hier de wagen parkeren. Loop een eindje terug naar de grintweg die langs de Barranco de la Fuente del Piojo (Spaans voor een luis) loopt. Volg het spoor naar het zuiden. Je bereikt weldra een soort schuur. Hier rechts en nog eens rechts om op het juiste pad naast de barranco te blijven. Doorgaan tot je aan een kleine constructie naast de weg komt. Zoek nu het pad dat omlaag loopt in de vallei. Het pad zal breder worden en je komt uiteindelijk aan de molen (1). Afstand vanaf het begin is ruwweg 1.5 km. Je kan er ook voor kiezen om het volledige traject onderaan in de vallei te lopen. Het spoor is niet altijd even duidelijk en soms overgroeid met doornstruiken en netels, maar het is wel prettiger.

Foto's: 18.VIII.2016

(1) De molen gezien uit de Barranco del Cubo.

(2) Luchtfoto — © PNOA-2018, IGN.es.
Segmenten van de schaal zijn 5 m.

De constructie staat tussen de Barranco de San Felices (op oude kaarten ook Bco de Artaso) en de Barranco del Cubo vlak bij de samenvloeiing van beide (2). We konden het kanaal weliswaar niet volgen tot aan het aftappunt, maar waarschijnlijk moet men het water van de eerste gebruikt hebben. De Bco de San Felices is immers een ietsje breder.

Spijtig dat we voor deze plek geen luchtfoto's konden vinden van de vluchten over het bekken van de Río Ebro in 1927, maar op foto's uit de jaren 1950 is het dak al ingevallen. In beelden uit 1973 is het dak volledig verdwenen. Er stonden toen enkele grote bomen op de rand van de vijver en langs het restitutiekanaal, maar de vijver en de gebouwen waren nog vrij van plantengroei.

Ten tijde van ons bezoek geleek de situatie zeer sterk op de luchtfoto van 2008 (2): de ruimte tussen de muren was volledig dicht gegroeid met struiken en er stonden veel jonge bomen en struiken in de vijver. In april 2011, hebben leden van de plaatselijke Asociación Santa Quiteria de Agüero enige tijd gespendeerd aan het vrij maken van de molen en zijn omgeving, maar toen wij daar waren in 2016, was het duidelijk dat dit mooie en noodzakelijke werk dringend opnieuw moest gebeuren.

(3) De molenvijver met stenen wanden die convergeren naar de drukput (5).

De enorme molenvijver (2, 3) is zonder twijfel het koninginnenstuk van deze site en weinig andere embalses in ons studiegebied kunnen er zich aan meten. Meer dan de helft van de vijver —het noordelijk stuk, verst van de molen weg— is afgeboord met een stevige aarden wal. Dichter bij de molen gaat de aarden wal over in keurig gemetselde, stevige stenen wanden. Ze zijn ongeveer 20 m lang en worden geleidelijk aan dikker tot ze meer dan een meter breed zijn waar ze bij de drukput (4, 5 cubo) aan komen.

De bovenste lagen van de westelijke vijverwand zijn een beetje naar binnen toe verschoven, wellicht door de druk van de aarde aan de buitenkant. Op ongeveer 3 meter van het noordelijk uiteinde maakt deze muur een bocht naar het oosten (misschien kan je het wel zien in foto 2, ter hoogte van de segmenten 6 en 7 vanaf de top van de schaal). De oostelijke muur buigt niet af, maar in plaats daarvan gaat ze in een lange S-buiging over in de cubo (4).

(4) Drukput met de golvende wand van de vijver.

(5) Drukput met inlaat (saetín).

De cárcavo (6, 7) is nog in goede staat en wordt gevormd door een tongewelf uit zorgvuldig op maat gekapte stenen. Het onderste deel van de saetín, de botana (8) is gevormd uit metaalplaat en vast gemaakt op de houten planken die de drukpijp vormen. De klep om de waterstraal te regelen is ook nog aanwezig.

De as en de rueda (het wiel, 7) zijn beide ook uit metaal gemaakt. Ondanks de grote afstand van het dorp en het moeilijke pad erheen heeft deze molen lijdt deze molen toch onder vandalisme. Het wiel werd van de as afgezaagd met een slijpschijf en naar de uitgang van de cárcavo gesleept, waar het bleef liggen. Misschien heeft iemand wel plannen om het stuk later te komen oppikken?

(6) Cárcavo met raam.

(7) Cárcavo met rodete.

(8) Botana.

(9) De eigenlijke molen met links het raam boven de cárcavo (6) en de wand van de vijver er hoog boven.

(10) De constructie telt twee kamers die tegen de vijver leunen.
De werkplaats is rechts. De persoon staat op de oever van de Bco del Cubo.
Foto genomen vanaf de hoogste muur in (9).

De constructie telt twee kamers (10) die tegen de oostelijke en zuidelijke wanden van de molenvijver leunen.

De eerste kamer (10, links) heeft in de wand op het oosten gericht een raamopening en ook een ingang die wat smaller is dan die van de werkplaats. Deze ruimte kan gediend hebben als woon-, of rustplaats voor de molenaar.

De werkplaats (9, 10 rechts) was volledig ingenomen door struikgewas, maar het was toch mogelijk om door te dringen tot het verste deel waar we boven de cárcavo nog een koppel stenen aantroffen. De loper (12, volandera) was van zijn plaats getrokken en in twee gebroken. En ook hier waren er afgezaagde metalen onderdelen (assen en lintwielen) achtergelaten. Schroot moet wel erg gezocht zijn in deze streek.

(11) As van het wiel met spanring.

(12) Gebroken molensteen.

De ingang van de werkplaats is een ietsje breder dan die van de woonplaats. De opening is bekroond met een grote latei (13) die op twee consoles rust. De makers van de molen gebruikten de latei om hun werk te signeren. We krijgen de indruk dat de steenkapper onvoorbereid aan de slag ging en daarbij ook een rekenfoutje maakte. Hij heeft sommige letters maar oppervlakkig uitgekapt, andere werden samengevoegd, en de laatste regel werd tegen de onderkant van de latei geperst met karakters die veel kleiner zijn dan de rest. Dat allemaal samen maakt het wat moeilijker om de tekst te ontcijferen.

Dit hebben we er van gemaakt:

TRAZARON ESTE OBRA †
JUAN XI[me]NEZ MOLINERO Y JUAN

NMAUREI

1645

«NMAUREI» moet de familienaam zijn van de tweede Juan, maar het is niet duidelijk wat we precies moeten lezen. De latei met zijn consoles is bezaaid met nog talrijke andere inscripties, maar ze zijn wellicht allemaal van recente makelij.

(13) Latei boven de ingang van de werkplaats van de molen (links in 1).

†: Zij hebben deze constructie gebouwd. Juan Xi[me]nez molenaar en Juan Nmaurei(?). 1645.

Meer over deze molen in: A la búsqueda de molinos: Un molino en Agüero
el Gurrión VIII.2020, N° 160, p42–45 — Download PDF (Spaans)