Javierre de Olsón

Javierre is gemakkelijkst te bereiken via de hoofdweg tussen L'Ainsa en Barbastro als je in Mesón de Ligüerre de Cinca afslaat naar Lamata. De smalle weg naar Olsón brengt je ook naar Javierre. Loop naar de Río Susía toe, steek de rivier over en je bent er. Je zal veel beter van het landschap kunnen genieten als je vanuit het noorden komt, wandelend vanuit Castejón de Sobrarbe. Zorg voor een kaart en een verrekijker. De streek is heel rijk aan vogels. De molens krijgen hun water uit de Río Susía.

Foto's: 05.iii.2003

(1) Plaats van de molen (verborgen door bomen) met Javierre in de achtergrond.

De molen is ook gekend als O Suelo en is een conglomeraat van drie verschillende molens. Twee bloemmolens en één oliemolen die dicht bij elkaar gebouwd zijn en gebruik maken van dezelfde infrastructuur voor hun water. De site is uiterst interessant en zou niet verloren mogen gaan. Maar gezien de toestand van de aceitero, vrees ik dat het eigenlijk al te laat is.

De oliemolen (blauwe streep in 2) ligt boven de andere. De molenvijver (embalse) bevindt zich achter de donkere wand achteraan. De zwarte streep geeft de grote harinero aan en de witte streep wijst naar het dak van de kleine harinero die lager ligt dan beide andere.

(2) Drie molens tesamen op één site.

waterwerken

onderste harinero

bovenste harinero

aceitero

De Río Susia heeft doorgaans geen groot debiet. Het meeste water komt van enkele magere bronnen in de buurt van Mondot. Het moet niet eenvoudig geweest zijn om drie molens genoeg water te leveren.

De azud, dam, ligt verschillende honderden meters stroomopwaarts van de molen. Voor zover ik het begrijp — het is niet steeds duidelijk wat de hoofdader is — ligt de dam op de Barranco Fiscal, een zijrivier van de Río Susia.

(4) De eerste meters van het kanaal
met resten van oudere constructies.

De dam rust op een groot stenen vlak in de rivier en is gebouwd uit natuursteen, metselwerk, en beton. Achter de muur ligt een grote poel die nu een rijke vegetatie herbergt. Het kanaal vertrekt in een hoek aan de noordzijde van de dam (rechts in 3).

Op precies dat punt vertoont de bedding sporen van oudere constructies (4-6). Let op de vierkante gaten en de houten paal die nog steeds rechtop staat.

Andere resten van houten dammen kan men vinden in Caballera, Puyarruego, Lecina, en Las Bellostas — waar de gaten een gemiddelde diameter hebben van 60 cm.

(5-6) Resten van oudere houten constructies.

(7) Eerste meters van het kanaal.

(8) Het vervolg loopt langs de Río Susia.

Het kanaal loopt eerst langs de Barranco Fiscal en draait spoedig af om verder te lopen langs de Río Susia. De foto's van de verschillende secties tonen aan hoe snel het kanaal hoog boven de rivier loopt. Uiteindelijk zorgde dit voor een hoge drukkolom aan de molen. Daarom moest de inlaat zo ver stroomopwaarts gekozen worden.

Je kan het canal eenvoudig volgen door er in te lopen. Slechts twee stukken zijn verdwenen. Eerst de sectie in de erosiezone van de rivier (zie 10, einde van de lijn) en dan het laatste stuk naar het reservoir toe.

(9) Kanaal onder de klif
ook zichtbaar op vorige foto.

(10) Laatste stuk voor het kanaal de Susia verlaat
en doorsteekt naar de molen.

De aansluiting van het aanvoerkanaal met het reservoir is verdwenen door bouwwerken aan het huis aan het nauwe uiteinde van het meer. Dit huis was vroeger wellicht de woonst van de molenaar. In kleinere molens woonde hij vaak op de eerste verdieping (bijv. Villalangua, Centenera, Fosado) maar op belangrijkere sites leefde hij in een apart gebouw.

Het lijkt er op dat de eigenaars ten tijde van ons bezoek geen interesse hadden voor het behoud van deze belangrijke plek. De molenvijver is opgevuld en omgevormd tot moestuin-boomgaard en de situatie bij de oliemolen is al evenmin geruststellend. We kunnen alleen maar hopen dat er na de werken méér overblijft dan het naambord Molino La Pilarica, een naam die we ook gezien hebben bij de fábrica van Siétamo.